Observer-Expectancy Effect là gì? Tại sao chúng ta lại thấy những gì mình muốn thấy?

Trong cuộc sống, bạn đã bao giờ gặp tình huống mà kỳ vọng của bạn về một ai đó hoặc điều gì đó vô tình trở thành sự thật chưa? Chẳng hạn, khi bạn nghĩ rằng một người bạn sẽ cư xử một cách thân thiện, bạn bắt đầu đối xử với họ như thể điều đó là hiển nhiên, và cuối cùng, họ thực sự cư xử thân thiện hơn. Đây là một minh chứng điển hình cho Observer-Expectancy Effect, hay còn được gọi là hiệu ứng kỳ vọng của người quan sát. Hiện tượng này không chỉ đơn thuần xảy ra trong giao tiếp hàng ngày mà còn có ảnh hưởng lớn đến các lĩnh vực như giáo dục, y học và nghiên cứu khoa học. Vậy Observer-Expectancy Effect là gì? Làm thế nào nó tác động đến cuộc sống và công việc của chúng ta? Hãy cùng khám phá qua bài viết này.

Observer-Expectancy Effect là gì

Observer-Expectancy Effect là một hiện tượng tâm lý xảy ra khi kỳ vọng của người quan sát vô tình ảnh hưởng đến hành vi hoặc kết quả của đối tượng được quan sát. Hiệu ứng này thường diễn ra một cách vô thức, thông qua các tín hiệu nhỏ như ngôn ngữ cơ thể, cách diễn đạt hoặc thái độ của người quan sát.

Hiện tượng này còn được biết đến với những cái tên như hiệu ứng Rosenthal hoặc hiệu ứng Pygmalion, xuất phát từ các nghiên cứu nổi tiếng về mối quan hệ giữa kỳ vọng và kết quả thực tế.

Ví dụ dễ hiểu:

Một giáo viên được thông báo rằng một nhóm học sinh trong lớp có năng lực vượt trội. Mặc dù thông tin này không chính xác, giáo viên bắt đầu quan tâm và hỗ trợ nhóm này nhiều hơn, dẫn đến kết quả học tập thực sự tốt hơn so với các học sinh khác.

Hiểu rõ Observer-Expectancy Effect giúp chúng ta:

• Nhận thức được những định kiến vô thức có thể ảnh hưởng đến quyết định và hành vi.
• Đưa ra các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực trong các lĩnh vực như nghiên cứu, giáo dục và quản lý.

Cơ chế hoạt động của Observer-Expectancy Effect

Hiệu ứng Observer-Expectancy xảy ra khi kỳ vọng của người quan sát tác động đến đối tượng thông qua những tín hiệu tinh vi. Đây là một hiện tượng tâm lý sâu sắc, có thể giải thích qua hai yếu tố chính:

Vai trò của người quan sát

• Truyền tải tín hiệu vô thức: Người quan sát thường không nhận ra rằng mình đang phát ra tín hiệu nhưng các biểu hiện như ánh mắt, giọng nói hoặc ngôn ngữ cơ thể có thể gửi thông điệp kỳ vọng đến đối tượng. Ví dụ: Một nhà nghiên cứu có thể tỏ ra hứng thú hơn khi đối tượng đưa ra kết quả phù hợp với giả thuyết của họ. Điều này vô tình khuyến khích đối tượng tiếp tục hành động như vậy.

• Thay đổi hành vi để củng cố kỳ vọng: Người quan sát có xu hướng điều chỉnh cách họ tương tác nhằm đạt được kết quả mong muốn, ngay cả khi điều đó không phải ý thức.

Phản ứng của đối tượng được quan sát

• Tương tác dựa trên kỳ vọng: Đối tượng có thể vô thức phản ứng lại các tín hiệu từ người quan sát, dẫn đến hành vi phù hợp với kỳ vọng. Ví dụ: Một học sinh cảm nhận được sự quan tâm đặc biệt từ giáo viên và nỗ lực hơn để không làm giáo viên thất vọng.
• Hiệu ứng lan tỏa: Sự phù hợp với kỳ vọng không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân mà có thể tác động đến cả nhóm, tạo ra một vòng lặp tự củng cố.

Kết quả cuối cùng:

Khi kỳ vọng trở thành hiện thực, nó tạo ra một vòng lặp củng cố niềm tin, khiến người quan sát tin rằng dự đoán ban đầu của họ hoàn toàn chính xác dù thực tế có thể chỉ là kết quả của hiệu ứng Observer-Expectancy.

Ảnh hưởng của Observer-Expectancy Effect

Observer-Expectancy Effect không chỉ giới hạn trong phòng thí nghiệm mà còn xuất hiện trong nhiều khía cạnh của cuộc sống. Những ảnh hưởng của hiệu ứng này có thể tích cực hoặc tiêu cực, tùy thuộc vào bối cảnh.

Trong nghiên cứu khoa học

Sai lệch kết quả nghiên cứu: Khi kỳ vọng của nhà nghiên cứu tác động đến đối tượng thử nghiệm, kết quả có thể bị sai lệch. Điều này đặc biệt rõ ràng trong các thí nghiệm tâm lý hoặc sinh học.

Ví dụ: Một thí nghiệm với động vật cho thấy rằng những con chuột được “gắn nhãn” thông minh thường thực hiện tốt hơn vì nhà nghiên cứu vô tình đối xử tốt hơn với chúng.

Trong giáo dục

Hiệu ứng Pygmalion: Giáo viên có kỳ vọng tích cực về học sinh thường cung cấp sự hướng dẫn và khích lệ nhiều hơn, dẫn đến kết quả học tập tốt hơn.

Ví dụ: Nghiên cứu của Rosenthal và Jacobson (1968) chứng minh rằng khi giáo viên tin rằng một số học sinh có tiềm năng vượt trội, các học sinh này thường cải thiện đáng kể thành tích học tập.

Ngược lại: Kỳ vọng tiêu cực có thể khiến học sinh cảm thấy tự ti, giảm động lực học tập.

Trong y học

Hiệu ứng Placebo: Kỳ vọng của bác sĩ và bệnh nhân về hiệu quả của một loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả điều trị, ngay cả khi thuốc không có thành phần hoạt tính.

Ví dụ: Một bệnh nhân được bác sĩ nói rằng thuốc sẽ giúp giảm đau có thể cảm thấy đỡ đau hơn, dù thực tế họ chỉ uống giả dược.

Hệ quả: Việc không kiểm soát kỳ vọng có thể dẫn đến sai lệch trong thử nghiệm lâm sàng.

Trong đời sống hàng ngày

Quan hệ cha mẹ – con cái: Cha mẹ kỳ vọng tích cực về con cái (chăm chỉ, thông minh) có thể thúc đẩy trẻ cố gắng hơn để đáp ứng kỳ vọng. Ngược lại, kỳ vọng tiêu cực dễ khiến trẻ thiếu tự tin.

Cách ứng xử trong công việc: Nhà tuyển dụng thường đối xử tốt hơn với ứng viên họ tin rằng có tiềm năng, dẫn đến hiệu suất làm việc của ứng viên đó thực sự vượt trội.

Làm thế nào để giảm thiểu Observer-Expectancy Effect?

Observer-Expectancy Effect có thể gây ra nhiều sai lệch trong nghiên cứu, giáo dục và các lĩnh vực khác. Việc hiểu và kiểm soát hiện tượng này là rất quan trọng để đảm bảo tính khách quan và chính xác. Dưới đây là một số giải pháp thiết thực:

Trong nghiên cứu khoa học

• Áp dụng phương pháp mù đôi (double-blind): Trong nghiên cứu mù đôi, cả người thực hiện và đối tượng tham gia đều không biết họ thuộc nhóm nào hoặc kết quả được kỳ vọng là gì. Điều này giúp giảm thiểu tác động từ kỳ vọng của người quan sát. Ví dụ: Trong thử nghiệm lâm sàng, bác sĩ và bệnh nhân không biết liệu họ đang sử dụng thuốc thật hay giả dược (placebo).

• Chuẩn hóa quy trình nghiên cứu: Xây dựng quy trình và tiêu chuẩn cụ thể cho mọi bước thực hiện nhằm giảm thiểu yếu tố cá nhân. Ví dụ: Sử dụng phần mềm hoặc thiết bị tự động hóa để thu thập dữ liệu thay vì ghi chép thủ công.
• Đào tạo người nghiên cứu: Nâng cao nhận thức về Observer-Expectancy Effect và khuyến khích các nhà nghiên cứu giữ thái độ trung lập trong quá trình thực hiện.

Trong giáo dục và đời sống

• Nhận thức về định kiến vô thức (unconscious bias): Hiểu rằng mỗi người đều mang theo những định kiến vô thức, và những định kiến này có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta đánh giá và hành xử. Ví dụ: Giáo viên cần tự đánh giá lại cách họ đối xử với từng học sinh, tránh phân biệt dựa trên thành tích trước đây.
• Tập trung vào dữ liệu thay vì cảm xúc: Thay vì để cảm xúc dẫn dắt, hãy dựa trên các tiêu chí khách quan để đánh giá và ra quyết định. Ví dụ: Nhà tuyển dụng có thể sử dụng bảng chấm điểm tiêu chuẩn để đánh giá ứng viên thay vì dựa vào cảm giác cá nhân.
• Tạo môi trường hỗ trợ: Khuyến khích đối tượng phát huy khả năng cá nhân thay vì chỉ đáp ứng kỳ vọng. Điều này giúp giảm áp lực từ kỳ vọng của người quan sát.

Kết luận

Observer-Expectancy Effect là một hiện tượng tâm lý phức tạp nhưng lại rất phổ biến trong nhiều khía cạnh của cuộc sống. Hiểu rõ và kiểm soát hiệu ứng này không chỉ giúp chúng ta tránh được những sai lệch không đáng có mà còn cải thiện đáng kể tính chính xác và hiệu quả trong các lĩnh vực như nghiên cứu, giáo dục, y học và quản lý.

Hãy bắt đầu bằng việc tự hỏi: “Kỳ vọng của tôi đang ảnh hưởng đến người khác như thế nào?” Việc nhận thức và điều chỉnh thái độ không chỉ giúp chúng ta trở thành những cá nhân tốt hơn mà còn tạo ra những mối quan hệ và kết quả đáng tin cậy hơn.

Bạn có thể quan tâm:

• Apophenia là gì: Tại sao chúng ta lại “nhìn thấy” khuôn mặt trên đám mây?
• Empathy Gap là gì? Hiểu rõ để cải thiện giao tiếp và mối quan hệ cũng như thấu hiểu bản thân hơn

Xem thêm

iKON chính thức comeback cùng 2 MV, tiết lộ nghệ danh mới

Mới đây, YG- công ty quản lý của iKON đã tung ra 2 MV mới thuộc single album "NEW KIDS: BEGIN", đồng thời mang theo nghệ danh mới như một phần concept và những trải lòng về sự trở lại này.